انتقال تکنولوژی فرآیندی است که طی آن صاحب تکنولوژی، دانش و دانستههای خود را در زمینه مورد بحث به شرکت متقاضی انتقال میدهد. این فرآیند بسیار پیچیده بوده و در صورت عدم تسلط و آشنایی به آن میتواند به موضوعی چالش برانگیز تبدیل گردد.
انتقال تکنولوژی برای کاستن از فاصله تکنولوژی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه یک لازمهی انکارناپذیر است؛ که با توجه به موقعیت انتقال دهنده تکنولوژی و انتقال گیرنده، ابزار و روشهای مختلفی را شامل میشود.
بطور کلی اهمیت تکنولوژی به عنوان عامل اصلی و موتور محرک رشد اقتصادی در جهان واضح و مبرهن است. تردیدی وجود ندارد که بهبود و ارتقاء فرایندها ، برای یک سیستم اقتصادی بسیار حیاتی و مهم است که تکنولوژی یکی از ارکان اصلی آن است.
اکثر تکنولوژیهایی که به کشورهای در حال توسعه منتقل شده اند از طریق یک فرآیند نامتعادل و محدود به انتقال سختافزاری بدون همراهی نرمافزاری، دانش فنی و زیرساختهای انسانی و سازمانی مناسب بوده است.در نتیجه کشورهای در حال توسعه به شدت به کشورهای صادرکننده تکنولوژی وابسته اند. لذا روش انتقال تکنولوژی بسیار حایز اهمیت است و می تواند در جذب تکنولوژی و آوردههای ملی و سازمانی تاثیر گذار باشد.
متاسفانه فرآیند انتقال تکنولوژی به کشورهای در حال توسعه به گونهای ست که اجازه نمیدهد تا این کشورها با استفاده از تواناییها و منابع داخلی تعدیل گردیده یا بهبود یابند.
بصورت کلی برای دستیابی به موفقیت در انتقال تکنولوژی علاوه بر خرید دستگاهها و تجهیزات لازم از خارج,که معمولاً با فراهم بودن سرمایه لازم این مرحله به راحتی انجام میشود، باید سایر عوامل انسانی و سازمانی لازم را برای ایجاد یک محیط بهرهور برای کاربرد این تکنولوژی فراهم آورد.
با بررسی سابقه انتقال تکنولوژی صورت پذیرفته در ایران طی سالیان گذشته، مشاهده میشود که فرآیند انتقال تکنولوژی به شکلی بسیار ناقص انجام میپذیرد که علل آن را میتوان در موارد ذیل خلاصه نمود:
- دریافت کنندگان تکنولوژی اکثرا طرح توجیهی مناسبی جهت ورود تکنولوژی نداشته و فقط نیت ورود سخت افزار را دارند
- متقاضیان تکنولوژی شناخت دقیق و درستی از آنچه میخواهند، ندارند و نیاز حقیقی و واقعی خود را نمیدانند، گاه به دنبال ایدهآلهایشان حرکت میکنند یا تکنولوژیهایی را می جویند که هنوز در مرحله تحقیق و توسعه در کشور مبدا هستند و یا بالعکس به تکنولوژیهایی روی میآورند که عمر آنان به پایان رسیده و توجیه اقتصادی ندارند.
- بروز مشکلات در روابط بین الملل، فرایند انتقال کامل تکنولوژی را قطع مینماید.
فرایند انتقال تکنولوژی را میتوان به انواع مختلف طبقهبندی کرد:
• انتقال بین المللی تکنولوژی: که در این فرایند، انتقال فراتر از مرزهای ملی صورت میگیرد.
• انتقال منطقه ای تکنولوژی: که طی آن تکنولوژی از یک منطقه از کشور به منطقه دیگری از کشور منتقل میشود.
• انتقال تکنولوژی میان شرکتی: که طی آن تکنولوژی از یک شرکت به شرکت دیگر متتقل میشود.
• انتقال تکنولوژی درون شرکتی: که طی آن تکنولوژی در درون یک شرکت و از یک محل به محل دیگر منتقل میشود.
فرایند انتقال تکنولوژی شامل مراحل ذیل است:
انتخاب و کسب تکنولوژی؛ انطباق، کاربرد و جذب تکنولوژی؛ توسعه و انتشار تکنولوژی
جهت انتقال تکنولوژی از چندین مدل توافق استفاده می شود:
۱– اعطای مجوز- Licensing : دریافت کننده حق استفاده از تکنولوژی فرد دیگر را خریداری می کند.
۲– اعطای فرانشیز- Franchise Award: این فرایند شکلی از اعطای مجوز است ولی در آن منبع، معمولا نوعی پشتیبانی مستمر را از دریافت کننده فراهم می آورد.
۳– شرکت مشترک- Joint venture : دو یا چند شرکت یا بنگاه منافع خود را در یک فعالیت و در قالب یک شرکت کنار یکدیگر می گذارند و به این وسیله دانش و منابع خود را برای طراحی یک تکنولوژی، تولید یک محصول یا استفاده از دانش فنی مربوط به خود و با هدف یکدیگر تسهیم می کنند.
۴– پروژه کلید در دست- Turnkey Project: یک کشور یک پروژه کامل را از یک منبع بیرونی خریداری می کند و پروژه طراحی، اجرا و آماده تحویل برای شروع به کار می شود.به طور مثال پروژه خط برقی راه اهن تهران – مشهد
۵– سرمایه گذاری مستقیم خارجی- Foreign Direct Investment : یک شرکت، معمولا یک شرکت چند ملیتی، تصمیم می گیرد تا محصولات خود را در خارج از کشور تولید کند یا برخی از منابع خود را در خارج از کشور سرمایه گذاری کند. این کار، امکان انتقال تکنولوژی به کشور دیگر را فراهم می سازد، اما تکنولوژی در مرزها و محدوده های شرکت باقی می ماند. به طور مثال تفاهم پژو سیتروئن با ایران خودرو پس از برجام
۶– پروژه مشترک تحقیق و توسعه و کنسرسیوم فنی
Joint research and development project and technical consortium:
در این حالت، دو یا چند شرکت در قالب یک شرکت یا یک مجموعه بزرگ با یکدیگر همکاری می کنند، زیرا منابع هر یک از آنها برای موثر نمودن تغییرات تکنولوژیکی محدود است.
انتقال موثر و کارای تکنولوژی مستلزم طراحی یک استراتژی و خلق سازوکارهایی است برای انتقال، این سازوکارها می توانند مراکز انتقال تکنولوژی، شبکه های تبادل اطلاعات یا پروژه های سازمان یافته ای باشند که برای موثر کردن فرایند انتقال، تیم های ویژه ایی را به خدمت می گیرند.
انتقال تکنولوژی فعالیتی نیست که تنها یک بار انجام شود و نباید هم اینطور باشد! انتقال تکنولوژی، فرایندی است مستمر همراه با فعالیت های پیگیری. برای اینکه تکنولوژی منتقل شده در مجموعه دریافت کننده آن ریشه بدواند، می باید به خوبی تغذیه شود. این امر مستلزم وجوه اجرای یک برنامه آموزش، تقویت و پرورش و تحقیق و توسعه است تا تکنولوژی را زنده نگه دارد و در محیط جدید رشد کند.